Αυτή την περίοδο ένα από τα κυρίως θέματα της επικαιρότητας είναι αυτό της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης. Αν και δίνεται όλη αυτή η προσοχή στην ανάλυση των γεγονότων και στα χαρακτηριστικά του θύτη, λίγες αναφορές γίνονται στις βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροχρόνιες επιπτώσεις της βίας αυτής στην ψυχολογία του θύματος. Η παιδική κακοποίηση έχει διάφορες μορφές, μπορεί να είναι σωματική, λεκτική, συναισθηματική, σεξουαλική. Σίγουρα δε χρειάζεται να αποφανθούμε ποια από αυτές έχει σοβαρότερες επιπτώσεις, γιατί όλες μπορούν να έχουν καταστροφικά αποτελέσματα στην ψυχή ενός παιδιού. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που οι μορφές αυτές συνυπάρχουν.
Αναμφισβήτητα η σεξουαλική είναι μια εξαιρετικά σοβαρή μορφή παιδικής κακοποίησης. Αν αναλογιστούμε πως σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ, το πρώτο οκτάμηνο του 2002 έχουν καταγραφεί 294 υποθέσεις με ανήλικα θύματα, είναι αυταπόδεικτο πως η δημοσιότητα που δίνεται στο θέμα, επιβάλλεται. Άλλωστε όσον αφορά τη σεξουαλική κακοποίηση, είναι γνωστό πως οι θύτες είναι ως επί το πλείστον μέλη του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού και σε πολλές περιπτώσεις δεν καταγγέλλεται.
Επιβαρυντικοί παράγοντες
Δύο παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των σκέψεων και συναισθημάτων του παιδιού μετά την κακοποίηση, είναι η θέση που κατέχει ο θύτης στη ζωή του και η αντίδραση του περιβάλλοντος στο γεγονός.
Η σημασία της σχέσης του θύτη με το θύμα
Όταν ο θύτης είναι μέλος του στενού οικογενειακού κύκλου του θύματος, οι συναισθηματικές επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης επηρεάζουν ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο αντιλήψεων και πεποιθήσεων του. Τις περισσότερες φορές ο θύτης δεν ξεκινάει με τη βία, αλλά προσπαθεί να δημιουργήσει στο παιδί μια θετική αίσθηση γι αυτό που συμβαίνει. Το κάνει να αισθάνεται πως είναι αποδέκτης της προσοχής, της αγάπης και τρυφερότητας του, δίνοντας του έτσι αξία. Ο θύτης άλλωστε δεν επιλέγει τυχαία το θύμα. Συνήθως πρόκειται για παιδιά που δεν έχουν καλύψει την ανάγκη τους για κοντινές συναισθηματικά σχέσης. Όπως είναι αναμενόμενο, σε οικογένειες, όπου δεν δίνεται η απαραίτητη προσοχή στα μέλη και τα συναισθήματα δεν μοιράζονται, το παιδί δεν θα απευθυνθεί σε κάποιον άλλο ενήλικα για να ζητήσει βοήθεια. Όταν λοιπόν, εκείνος αρχίζει να εκδηλώνει σεξουαλικές συμπεριφορές, το θύμα μπερδεύεται ως προς τους τρόπους με τους οποίους επιτρέπεται να εκφράζεται η αγάπη. Φυσικά πάντα επιβαρυντικός παράγοντας είναι οι ηλικία του παιδιού και το κατά πόσο έχει ήδη καταλήξει μέσα του σε κάποια βασικά θέματα όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις.
Ένα από τα κύρια συναισθήματα που αρχίζει το παιδί να βιώνει, είναι οι τύψεις και η ενοχή. Σε αυτό συμβάλλει το γεγονός πως συχνά, λόγω του ότι δεν καταλαβαίνει απολύτως την εγκληματική πλευρά του γεγονότος, αντλεί ικανοποίηση από αυτό. Η ικανοποίηση μπορεί να είναι συναισθηματική, αλλά και σωματική. Το συναίσθημα της ενοχής ακολουθεί το θύμα και στην ενήλικη ζωή του. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας ζητήσω από έναν ενήλικα που έχει υποστεί σεξουαλική βία ως παιδί, να αναγάγει τη συνθήκη αυτή σε κάποιο άλλο παιδί, την αντιμετωπίζει με τελείως διαφορετικό τρόπο. Σε ένα τέτοιο παραλληλισμό, μπορεί να εκφράσει με σιγουριά τον αποτροπιασμό του και να αποδώσει την ενοχή αποκλειστικά στο θύτη. Όταν όμως αναφέρεται στον εαυτό του, συνεχίζουν να υπάρχουν ερωτήματα ως προς το κατά πόσο μπορούσε να το αποφύγει, κατα πόσο το προκάλεσε και τι σημαίνουν αυτές οι απορίες για τον ίδιο και τη συμμετοχή του στην ευθύνη.
Μέσα από ένα τέτοιου είδους παιδικό τραύμα, χάνεται η εμπιστοσύνη στους άλλους ανθρώπους. Είναι σύνηθες, κορίτσια που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά από άντρες, να γίνονται γυναίκες που θεωρούν πως όλοι είναι εν δυνάμει κακοποιητικοί. Μια τέτοια αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να σχετιστούν υγειώς με άντρες και όταν αποκτούν παιδί, να τους αντιμετωπίζουν όλους με δυσπιστία όσον αφορά τη φροντίδα και την επαφή μαζί του.
Θα έπρεπε επίσης να είναι αυτονόητο πως τα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρές που ακολουθούν ένα τέτοιο τραύμα, δεν εξαλείφονται μόνα τους με το πέρασμα του χρόνου, αν δεν υπάρξει κάποια σωστή παρέμβαση. Έτσι το θύμα συνεχίζει μέχρι την ενήλικη ζωή να αισθάνεται φόβο, να αναβιώνει τα γεγονότα με εναύσματα της καθημερινότητας και μέσα από όνειρα, να παθαίνει κρίσεις πανικού και να δυσκολεύεται να ζήσει μια ικανοποιητική ζωή. Οι ψυχοθεραπευτές που δουλεύουμε με ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτή τη θέση, βλέπουμε πόσο επηρεάζονται οι άνθρωποι αυτοί από τα γεγονότα της επικαιρότητας, που τους ανασύρουν μνήμες τόσο επώδυνες που αδυνατούν να τις διαχειριστούν. Ακούγοντας γεγονότα της επικαιρότητας που παρομοιάζουν με τις δικές τους ιστορίες, ταυτίζονται με τα σύγχρονα θύματα και ξαναβιώνουν τα δικά τους τραύματα.
Ο ρόλος του περιβάλλοντος
Ο παράγοντας του περιβάλλοντος παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στον βαθμό και τρόπο που επηρεάζεται ένα θύμα. Όπως σε κάθε παιδική τραυματική εμπειρία, έτσι κι εδώ, η μεγαλύτερη δυσκολία δεν έγκειται τόσο στο ίδιο το γεγονός, όσο στο κατά πόσο το παιδί είχε κάποια υποστήριξη μετά από αυτό. Αν το θύμα καταφέρει να μιλήσει για ότι του συνέβει και δεν υπάρξει η πρέπουσα αντίδραση από τον ενήλικα τον οποίο εμπιστεύτηκε, αυτό μπορεί να δράσει ακόμα πιο καταστροφικά για την ψυχοσύνθεση του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αίσθηση της ντροπής και της υπευθυνότητας γιγαντώνονται, παράλληλα με το αίσθημα της ανημπόριας και της έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι σε ολόκληρη την κοινωνία. Και πως μπορεί να εξελιχθεί ένας ενήλικας που πιστεύει και έχει βιώσει τη μοναξιά σε αυτό τον ακραίο βαθμό?
Οι επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης στην ενήλικη ζωή
Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, μορφοποιείται τα πρώτα χρόνια της ζωής και μέσα από τα μάτια των ανθρώπων που είναι σημαντικοί για εμάς. Εάν δηλαδή ένα παιδί βιώνει την ύπαρξη του μέσα σε ένα περιβάλλον τρυφερότητας, αποδοχής και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, θα γίνει ένας ενήλικας που αισθάνεται ότι αξίζει να τον αγαπούν και θα απαιτεί μια συμπεριφορά σεβασμού, από εκείνους με τους οποίους σχετίζεται. Εν αντίθεση, αν σε ένα παιδί συμπεριφέρονται με υποτίμηση και απαξίωση, θα μεγαλώσει ως ένας ενήλικας που θα αισθάνεται ότι δεν του αξίζει να τον αγαπούν και δεν θα αγαπάει ο ίδιος τον εαυτό του. Οι άνθρωποι αυτοί δεν αντιλαμβάνονται την έννοια των ορίων στη συμπεριφορά απέναντι τους και είναι τόσο επιτρεπτικοί που εύκολα καταλήγουν να γίνονται πάλι θύματα. Αν δεν αισθάνεσαι πως αξίζεις να σου συμπεριφέρονται καλά, δεν το διεκδικείς και δεν αναζητάς κάτι καλύτερο.
Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία και τα οφέλη της
Η αγάπη για τον εαυτό μας είναι η βάση τόσο της σχέσης μας με τους άλλους, όσο και με εμάς τους ίδιους. Αυτό είναι τις περισσότερες φορές και το κέντρο μιας ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Όσο διαφορετικοί κι αν είναι οι άνθρωποι μεταξύ τους, δεν παύουν να έχουν πολλά κοινά.
Το πρίσμα μέσα από το οποίο ένας ενήλικος επιζών παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, αντιμετωπίζει την πραγματικότητα, έχει διαστρεβλωθεί σε διάφορους βαθμούς, ανάλογα και με τους παράγοντες που προαναφέρθηκαν. Είναι σημαντικό κατ’ αρχάς να αναζητήσουμε ποιες πεποιθήσεις έχει σχηματίσει για τον εαυτό του, αλλά και τι πίστευε την περίοδο της κακοποίησης. Ένα παιδί που μεγαλώνει με την αίσθηση της ντροπής, της ενοχής, της χαμηλής αυτο-αξίας και της συναισθηματικής απομόνωσης, δημιουργεί μια κακή αυτό-εικόνα, που είναι δύσκολο να αλλάξει στο μέλλον.
Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, ο σκοπός είναι να επανατοποθετήσει τα γεγονότα στο μυαλό του, αποδίδοντας τις ευθύνες εκεί που πρέπει και δημιουργώντας μια καινούργια πιο ρεαλιστική εικόνα του εαυτού του. Θα κατανοήσει πως ακόμα κι αν πιστεύει πως συμμετείχε οικειοθελώς, αυτό δε μπορούσε εξ ορισμού να συμβαίνει, γιατί ήταν παιδί. Όταν αυτή η αίσθηση της ευθύνης, αρχίσει να φθίνει, τότε μόνο μπορεί πραγματικά να ξεκινήσει να χτίζει από την αρχή τις αντιλήψεις του. Είναι πάντα αξιοσημείωτη η δυσκολία των ανθρώπων να συνδέσουν ένα γεγονός με τις συνέπειες του στο παρόν, το βαθμό και τους τρόπους με τους οποίους το έχει επηρεάσει.
Σαφώς η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι κυρίως στην αρχή, επώδυνη, αλλά είναι πιθανά ο μόνος τρόπος να σταματήσει ένα τραυματικό γεγονός να καθορίζει το παρόν και να προδιαγράφει το μέλλον. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να προσπαθεί να βελτιώσει την καθημερινότητά του και έχει ευθύνη απέναντι στον εαυτό του να σταματήσει να υποφέρει μόνος του. Γιατί, όπως μια γυναίκα που επεξεργάζεται τέτοιου είδους τραύματα στην ψυχοθεραπευτική της διαδικασία, με ρώτησε πρόσφατα κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας μας “Πώς να τη ζήσεις αυτή τη ζωή?”
