Η αρχή μιας απορίας που άλλους λίγο και άλλους πολύ, μας έχει απασχολήσει όλους. “Τι θα είχε γίνει αν…”. Ποιος δε μπήκε στη διαδικασία να αναρωτηθεί τι αποτελέσματα θα είχαν οι αποφάσεις του, τι τροπή θα είχαν πάρει τα γεγονότα, πως θα είχε εξελιχτεί η ζωή του, αν είχε πράξει διαφορετικά. Ο τρόπος αυτός ανασκόπησης του παρελθόντος είναι ως επι το πλείστον μια υγιής διαδικασία. Ο άνθρωπος ξεκινάει να τη χρησιμοποιεί από πολύ μικρή ηλικία, όταν σαν παιδί σκέφτεται στο τέλος της μέρας πως πέρασε και τι έκανε. Το να μπει στη διαδικασία να αναρωτηθεί τι θα συνέβαινε αν είχε κάνει κάτι με διαφορετικό τρόπο, είναι εφάμιλλο του να αναρωτηθεί αν αυτό που έκανε ήταν σωστό. Κρίνοντας λοιπόν μια πράξη από το αποτέλεσμά της και συγκρίνοντάς το έστω και εικονικά με το αποτέλεσμα κάποιας άλλης πράξης, είναι ένας ασφαλής τρόπος επαλήθευσης. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούμε και ως ενήλικες. Ένας τρόπος άλλωστε να επαληθεύσουμε κάποια επιλογή μας, είναι να σκεφτούμε τα αποτελέσματα της και να τα συγκρίνουμε με τα θεωρητικά αποτελέσματα που θα είχε κάποια άλλη επιλογή.
Υπάρχει όμως κάποιο σημείο μετά το οποίο, η ερώτηση “τι θα είχε γίνει αν…”, αρχίζει και παίρνει τελείως διαφορετική μορφή. Από εκεί που λειτουργούσε βοηθητικά και υποστηρικτικά, αρχίζει και λειτουργεί ως τροχοπέδη της σκέψης. Ενώ παρουσιάστηκε ως μηχανισμός ανασκόπησης κι επαλήθευσης του παρελθόντος, όταν ο άνθρωπος της δώσει μεγάλη βαρύτητα δύναται να τον οδηγήσει ακόμη και σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις.
“Τι θα είχε γίνει αν είχα κάνει κάτι άλλο;” “ Τι θα είχε γίνει αν επέλεγα κάτι διαφορετικό;” “Τι θα είχε γίνει αν δεν έκανα ότι έκανα;” Συνήθως τέτοια ερωτήματα αρχίζουν και κατακλύζουν κάποιον, όταν δεν είναι ικανοποιημένος με το παρόν του. Όταν οι αποφάσεις του τον έχουν οδηγήσει σε άλλους δρόμους από αυτούς που φανταζόταν κι ήλπιζε πως θα περπατήσει. Όταν λοιπόν βρεθεί σε μια τέτοια θέση, οι δυνατότητες που έχει, είναι είτε να μπεί στη διαδικασία να σκεφτεί τι μπορεί να κάνει για να αλλάξει τα όσα τον δυσαρεστούν, είτε να τελματώσει εκεί που βρίσκεται. Στην πρώτη περίπτωση, ανατρέχοντας στο παρελθόν, είναι θεμιτό να κάνει μια ανασκόπηση των επιλογών του και των αποτελεσμάτων τους. Το να αναρωτηθεί στη συνέχεια τι θα γινόταν αν είχε κάνει κάτι με διαφορετικό τρόπο, είναι αναμενόμενο. Ακολούθως, μπορεί να επιχειρήσει κάποια αλλαγή, ώστε να διαμορφώσει τις συνθήκες προς όφελός του.
Στη δεύτερη περίπτωση που αναφέρθηκε, όταν κάποιος δηλαδή δεν είναι διατεθειμένος να καταβάλει προσπάθεια για να αλλάξει αυτά που τον δυσαρεστούν, τότε μπορεί να προσκολληθεί στο τι θα γινόταν αν έπαιρνε άλλες αποφάσεις και να παραμείνει εκεί. Να αρχίσει να αναμασάει την ερώτηση αυτή, να δημιουργεί φαντασιακά σενάρια, φανταστικές εξελίξεις. Καθώς χάνεται μέσα σε αυτά τα “αν”, οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, γίνονται όλο και πιο θολές. Αρχίζει να μην αντιλαμβάνεται πως τα νοητά αυτά πλάνα, δεν είναι τις περισσότερες φορές παρά μόνο φανταστικά και είναι σχεδόν αδύνατο να γνωρίζει “τι θα γινόταν αν…”. Θα αναφέρω άλλωστε κι έναν από τους νόμους του Μέρφυ που λέει πως “αν ξέρεις ότι υπάρχουν μόνο 4 δυνατοί τρόποι για να πάει κάτι στραβά και φροντίσεις να τους προλάβεις, τότε αμέσως θα εμφανιστεί και ένας πέμπτος”!
Υπάρχει βέβαια αναμφισβήτητα και η περίπτωση κάποιος πραγματικά να μη μπορεί να αλλάξει τα πεπραγμένα. Και τότε ο κίνδυνος εγκλωβισμού σε απορίες αναφορικές με το παρελθόν είναι ακόμη μεγαλύτερος. Τότε πρέπει να καταλάβει πως ο μόνος τρόπος για να συνεχίσει τη ζωή του υγιής, είναι το να αποδεχτεί τα όσα δε μπορεί να αλλάξει. Ακόμη κι αν κάποια από τα όσα τον πληγώνουν είναι δική του ευθύνη, είναι σημαντικό να θυμάται πόσο χειρότερα θα μπορούσε ο ίδιος να είναι, αλλά και πόσο χειρότερες θα μπορούσαν να είναι οι συνθήκες αν δεν είναι υγιής πνευματικά και σωματικά για να τις αντιμετωπίσει.
Είναι πολύ συνηθισμένο ιδιαίτερα στις δύσκολες περιόδους που διανύουμε, να ακούμε ανθρώπους να “αυτό-μαστιγώνονται” για επιλογές που έκαναν στο παρελθόν και που τώρα τους έχουν φέρει σε δεινή θέση. Είναι σημαντικό ο καθένας μας να θυμάται κατ’ αρχάς πως όταν κάποιος λαμβάνει μια απόφαση είναι σωστή εκείνη τη στιγμή, αλλιώς δεν θα την επέλεγε. Το αποτέλεσμα είναι ανεξάρτητο και δε μπορούμε να το γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Παίρνουμε λοιπόν την καλύτερη δυνατή απόφαση με τα παρόντα δεδομένα και τις συνθήκες που έχουμε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Είναι επίσης εξίσου σημαντικό να θυμόμαστε πως το να μετανιώνουμε για πράξεις μας, δεν έχει καμία ουσιαστικά εποικοδομητική αξία, είναι απλώς κάτι που μπορεί να μας κάνει δυστυχείς, χωρίς να έχουμε κανένα απολύτως όφελος. Αυτό που μπορούμε όμως να κάνουμε, είναι να αναλάβουμε τις ευθύνες των πράξεών μας, να εξετάσουμε αν κάτι μπορούμε να το αλλάξουμε κι αν πάλι όχι, να το προσπεράσουμε μετατρέποντας τον πόνο μας σε γνώση για το μέλλον.
